Do ảnh hưởng của truyền thống canh tác độc canh và kỹ thuật lạc hậu trong một thời gian dài tại vùng Đồng Bằng Sông Hồng (ĐBSH), nhiều diện tích ở đây đã bị thoái hoá nghiêm trọng, biến thành đất bạc màu. Tình trạng này ảnh hưởng lớn đến hoạt động sản xuất nông nghiệp.
Loại đất xấu, đất bạc màu, đất thoái hoá thường xuất hiện với nhiều nhược điểm có hại cho cây trồng, bao gồm việc mất tầng canh tác, kết quả nghèo dinh dưỡng, đặc biệt là sự thiếu chất hữu cơ. Ngoài ra, đất có thể trở nên khô hanh, cứng hoặc bị ngập úng nước, bị chua hoá hoặc mặn đi do không thể duy trì độ ẩm cần thiết cho cây. Kết quả là hiệu suất sản xuất không đạt cao.
Để khắc phục tình trạng này và tiếp tục canh tác trên đất bạc màu để đạt hiệu suất kinh tế cao hơn, người nông dân cần áp dụng các biện pháp cải tạo đất bạc màu. Các biện pháp này có thể bao gồm luân canh cây trồng, việc thâm canh hợp lý, sử dụng phân bón, và áp dụng kỹ thuật thuỷ lợi.
Biện pháp Thuỷ lợi:
Thuỷ lợi đóng vai trò quan trọng hàng đầu trong quá trình cải tạo đất bạc màu. Việc kiểm soát và quản lý nước thông qua hệ thống kênh mương hoàn chỉnh là một biện pháp kỹ thuật thiết yếu. Nó giúp cải thiện độ phì của đất bạc màu, tăng độ ẩm, cải thiện tính chất lý và hóa học của đất, làm cho đất trở nên tơi xốp hơn, kết cấu tốt hơn, giữ nước hiệu quả hơn, và tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động của hệ vi sinh vật trong đất. Tất cả những điều này đều tạo ra môi trường tốt cho cây trồng phát triển và phát triển mạnh mẽ hơn.
Biện pháp Hữu cơ
Biện pháp hữu cơ bao gồm việc tối ưu hóa cấu trúc cây trồng và tăng cường sử dụng phân bón hữu cơ như phân chuồng, phân xanh, phân bắc… để cải tạo và nâng cao độ phì của đất. Khi sử dụng phân hữu cơ, quá trình ủ phải được thực hiện để tránh gây ô nhiễm môi trường và đảm bảo an toàn cho cây trồng. Ngoài ra, có thể sử dụng các loại chất thải nông nghiệp như rơm, rạ, mùn trấu, rác sinh hoạt, than bùn… để sản xuất phân hữu cơ vi sinh giúp cải thiện chất lượng đất.
Đa dạng hóa cây trồng là một biện pháp quan trọng để đạt hiệu suất kinh tế cao trên cùng một diện tích canh tác và đồng thời góp phần cải tạo đất bạc màu. Có thể áp dụng một số công thức trồng trọt trên đất bạc màu như:
- Công thức 2 vụ: bao gồm 1 vụ lúa và 1 vụ rau màu như ngô, khoai, lạc, đậu đỗ xen kẽ với rau.
- Công thức 3 vụ: gồm 1 vụ lúa, 1 vụ rau màu vào mùa hè và 1 vụ rau vào mùa đông-xuân.
Trên các khu vực đất bạc màu, nên trồng xen hoặc luân canh cây trồng chính với các loại cây thuộc họ đậu như lạc, đậu tương, đậu xanh, đậu trạch, vì chúng có khả năng cố định đạm và giúp cải tạo đất hiệu quả.
Biện pháp Che phủ đất
Che phủ đất là một biện pháp hữu ích cho vùng đất bạc màu, giúp giảm bốc hơi nước, duy trì độ ẩm cho đất, bảo vệ cây trước gió rét, kiểm soát cỏ dại, và tạo điều kiện ấm áp cho cây trồng. Nó giúp phân phối đều lượng nước, không gây ra tình trạng ngập úng cho cây trồng, cải thiện hoạt động của hệ vi sinh vật trong đất, tạo ra môi trường đất tơi xốp và thoáng khí, giúp hệ rễ cây trồng phát triển mạnh mẽ hơn.
Biện pháp làm đất
Vùng đất bạc màu thường khô cứng, do đó cần hạn chế việc xới xáo để ngăn mất nước qua quá trình bốc hơi, đặc biệt là trong thời kỳ khô hanh. Xới xáo chỉ nên thực hiện khi cần làm cỏ, bón phân hoặc tưới nước. Trong trường hợp trồng lúa trên đất bạc màu, không nên xài cấy để tránh làm mất thêm nước, gây chết các hệ vi sinh vật trong đất, và làm cho đất trở nên cứng hơn. Khi trồng màu trên đất bạc màu, việc lên luống cao kết hợp với tưới nước theo rãnh là biện pháp tối ưu nhất.